Dit opiniestuk verscheen in De Standaard van woensdag 13 maart 2019
 

​

Sinds dit jaar heb ik de verantwoordelijkheid om me te verdiepen in het leven van Leuvenaars die dag in, dag uit vechten voor hun plaats in de maatschappij. Ik lees iedere week met aandacht en toewijding hoe mensen zich door hele trajecten van maatschappelijke integratie worstelen. Vaak dragen ze zware rugzakken vol chaos en moeilijkheden mee. Het vergt veel moed om dan het hoofd boven water te houden. Veel mensen leven op de rand van dat verschrikkelijke moeras van armoede. Eén kleine tegenslag kan je doen vastlopen in het drijfzand. Een echtscheiding, een plots overlijden, een onverwachte of te hoge ziekenhuisfactuur, een psychische kwetsbaarheid of een verslaving, ze slaan soms zulke diepe wonden dat mensen het overzicht volledig verliezen.

​

Elke schuld heeft haar verhaal, maar vandaag wil ik het over één zorgwekkende vorm hebben: schulden door boetes bij het openbaar vervoer. De Lijn en vooral de NMBS hanteren ernstige woekerboetes. Eén aanmaning voor een onbetaald treinticket en je krijgt een extra boete van 225 euro. Wat begint met een onbetaald treinticket, kan daardoor op korte termijn groeien tot een enorme schuld die niet meer evenredig is met de oorspronkelijke inbreuk. Mensen worden levenslang achtervolgd door hun schuld, terwijl het nooit zover had mogen komen.

​

Betrapt op zwartrijden

Laat me u even meenemen in het verhaal van Jef*. Jef is 27 jaar en verhuisde in zijn jeugd van instelling naar instelling. Hij heeft zich nooit aan iemand leren hechten en had amper familie of vrienden. Hij dacht met een vlucht in alcohol en drugs zijn depressie te kunnen maskeren, maar dat verergerde zijn psychische kwetsbaarheid. Psychoses, waanideeën en angsten beheersten zijn ­leven. Opnames in psychiatrische instellingen brachten geen soelaas. In een periode van dakloosheid en bittere armoede dreef eenzaamheid Jef de trein op en af, op en af, als in een waan. Telkens opnieuw werd hij betrapt op zwartrijden. Maar dat besefte Jef op dat moment niet meer. Zijn mentale gezondheid en realiteitszin gleden verder af.

​

Door een resem onbetaalde treintickets had Jef een openstaande schuld bij de NMBS. De prijs van zo'n ticket varieert van 2,40 tot 21 euro, afhankelijk van de afstand. Maar Jef, dakloos en mentaal erg kwetsbaar, kon die schuld niet meteen vergoeden. En nu komt het. Door een cumulatie van administratieve kosten, aanmaningen en gerechtelijke intresten is zijn schuld bij de NMBS opgelopen tot 30.374,60 euro. U leest het goed, meer dan dertigduizend euro.

​

Hoe kan het dat de NMBS op geen enkel moment heeft ingegrepen? Het gaat toch nog steeds om een publieke dienst, die dus dienstbaarheid moet betuigen aan de bevolking en een verantwoordelijkheid draagt tegenover haar? Voor energie en water hebben we een systeem waarbij er alarmbellen afgaan wanneer mensen schulden beginnen op te stapelen. Daardoor kunnen we ingrijpen en kunnen we mensen begeleiden op een moment dat ze hun leven nog opnieuw op de rails kunnen zetten. Maar de NMBS kijkt gewoon toe, terwijl deze gevallen ontsporen.

​

Ontoerekeningsvatbaar

Ondertussen gaat het beter met Jef. Hij heeft hulp gevonden voor zijn verslaving, maar zijn mentale gezondheid staat hem niet toe te werken en mee te draaien. De stress van alledag in onze veeleisende samenleving weegt te zwaar op zijn geestelijke stabiliteit. Daarom zet hij zich hard in als toegewijde vrijwilliger en draagt zo zijn steentje, naar eigen vermogen, bij.

Ondertussen zit hij in collectieve schuldbegeleiding. Dat wil zeggen dat zijn leefloon gestort wordt aan een advocaat die daar via een afgesproken aflossingsplan de schuldeisers van Jef mee vergoedt. Wekelijks krijgt Jef een minimaal bedrag uitbetaald om van te leven. Daarmee moet hij zien rond te komen. Als Jef dat strenge parcours volhoudt, kan hij over vijf tot zeven jaar schuldenvrij worden verklaard, ook al heeft hij dan nog niet alles terugbetaald. Helaas, de schuld aan de NMBS valt buiten die 'schuldboedel'. Dat wil zeggen dat zelfs wanneer hij schuldenvrij wordt verklaard, hij de schuld aan de NMBS nog steeds helemaal, tot de laatste cent, moet aflossen.

​

Jef is alleen in staat om vrijwilligerswerk te verrichten, hij zal de schuld dus nooit kunnen aflossen. Hij zal zich nooit financieel kunnen verbeteren. De facto betekent dit dat hij zijn hele leven lang zal moeten boeten voor een schuld die hij heeft opgebouwd in een periode waarin hij ontoerekeningsvatbaar was. Zijn boete is een levenslange straf geworden.

​

Levenslang krijg je in dit land normaal alleen voor moord - en zelfs dan is ontoerekeningsvatbaarheid een argument voor vrijspraak.

​

* Om privacyredenen heeft de man een fictieve naam gekregen.