BIEKE VERLINDEN
Leuvense schepen
Begraafplaatsen: een plek waar rouw, herdenking, troost en ontmoeting samenkomen
In 2019 werd ik schepen van begraafplaatsen. Hoewel dat een buitenbeentje kan lijken in mijn bevoegdheden, sluit het er net bijzonder goed bij aan. Want ook de begraafplaats is een vorm van zorg voor de Leuvenaars. Mensen begraven en herdenken, troost bieden aan wie achterblijft en omgaan met rouw en verlies: dat is zorgzaamheid van deze stad voor haar inwoners. Voor mij maken begraafplaatsen deel uit van ons leven en onze wereld. Daarom wil ik er op een gepaste manier ontmoetingsplekken van maken. Of het nu is om samen te rouwen aan een graf of viool te oefenen op deze laatste rustplek: met mijn beleid wil ik mensen samenbrengen rond rouw, verlies en troost. Ik wil die thema's bespreekbaar maken en van begraafplaatsen serene troostplekken maken die, 'doodgewoon', bij het dagelijkse leven horen.
Zo stelden we onze begraafplaatsen open voor fietsers om als rustige doorsteek te gebruiken, en ook wandelaars met honden zijn vanaf nu welkom. Ook schroeven we de verharding terug en laten de begraafplaatsen weer groene plekken zijn, goed voor de natuur en de bezoekers. We geven oude rituelen opnieuw vorm voor de hedendaagse context. Hier een kleine greep uit alle initiatieven.
'Laat ze liggen'
De natuur krijgt het op begraafplaatsen vaak hard te verduren doordat er jarenlang veel pesticiden gebruikt zijn (nu is dat gelukkig verboden), maar ook door het overdreven ‘opruimen’ van bladeren en groen, en beplanting die wel netjes is maar niet opgewassen is tegen de klimaatverandering. Daarom doen we in Leuven mee met de campagne ‘Laat ze liggen’: in de herfst laten we de vallende bladeren gewoon liggen in plaats van alles weg te halen en naar het containerpark te brengen. Want die bladeren zijn de voeding voor de bodem, waaruit bomen en planten groeien. Zo krijgt de bodem op de Leuvense begraafplaatsen weer de kans om zichzelf te beschermen tegen kou en hitte. Natuurlijk houden we wel de paden en de graven bladervrij.
Troost plukken
In 2020 liet ik bloemenweides aanleggen op de Stadsbegraafplaats waarin je ‘troostbloemen’ kan plukken om op een graf te plaatsen of mee naar huis te nemen, om je thuis met de rustplek van je geliefde te verbinden.
Troostmuur
We hielden al jarenlang de foto's bij vanop grafstenen die op het einde van hun concessie weggehaald werden. Deze foto's werden ooit met veel zorg en liefde uitgekozen door familie om hun geliefden te herdenken. In 2021 maakten we van een van de muren van de Stadsbegraafplaats een 'Troostmuur' en geven deze foto's een nieuwe plek.
De Troostmuur is ook een plek voor de herdenking van mensen die niet in Leuven begraven worden, maar van wie naasten toch graag een herinnering willen toevoegen op onze begraafplaats. Iedereen die wil, kan een fotolijstje afgeven aan de dienst begraafplaatsen en op de muur laten plaatsen.
Banksje
In het najaar van 2021 bouwden we samen met kunstenaar Valentine Kempynck een 'Banksje' op het dak van het Huis van het kind Leuven in de Savoyestraat: een plek voor overleden Leuvenaars om dichtbij en herinnerd te blijven.
Het ‘Banksje’ is een oud gebruik aan de Frans-Vlaamse grens. Met drie bakstenen werd de nokpan van het dak van een huis verzwaard, om het sterker te maken en beter bestand tegen storm. Het leek op een klein bankje en het lokale accent deed de rest. In de hoofden van de mensen was het een rustplek voor de zielen van overleden vrienden en familie. Valentine Kempynck zet die traditie verder en maakt ‘Banksjes’ met mensen die iemand missen. Zo krijgen overleden geliefden een plaats in het leven van wie achterblijft, en blijven ze, al zijn ze er niet meer, te midden van wie hen lief is. Het Banksje geeft hun afwezigheid een plek en maakt het huis sterker.
Met een Banksje op het dak van het Huis van het Kind geven we overleden Leuvenaars een zichtbare plek in het hart van de stad. Het is een symbolische daad om de Leuvenaars die we missen toch dichtbij te houden. Zo geven we de dood een plaats midden in het leven, en maken we onze stad een beetje sterker.
%20Valetine-Kempynck.jpg)
Trooststoelen
We merkten op de begraafplaatsen dat er geregeld banken verschoven werden van de ene kant naar de andere van de begraafplaats. Dat deed me vermoeden dat mensen nood hebben aan een zitplaats bij het graf dat ze bezoeken. De banken die ze verschoven, zijn zware, onhandige banken. Daarom hebben we Trooststoelen gemaakt: makkelijk verplaatsbare stoelen die bij het graf van keuze gezet kunnen worden.
Wereldlichtjesdag
Op Wereldlichtjes, telkens de tweede zondag van december, worden wereldwijd om 19 uur kaarsjes aangestoken ter herinnering aan levenloos geboren en overleden kinderen. Door de verschillende tijdzones ontrolt zich een lint van licht over de aarde. Het is een universeel ritueel dat invulling biedt aan een persoonlijk verlies.
Sinds 2016 organiseren we met de stad Leuven ieder jaar op Wereldlichtjesdag een nocturne in de sterretjestuin op de Stadsbegraafplaats. We steken ook op elke Leuvense begraafplaats op ieder kindergraf een kaarsje aan ten teken van gedeeld verlies. Iedere bezoeker krijgt een kaarsje om toe te voegen aan de lichtinstallatie *Twinkle, die zo langzaam aangroeit tot een wolk van lichtjes, wiegend in de wind. Zo proberen we deze koude decembernacht een beetje lichter te maken voor iedereen die verlies kent of deelt in de rouw van anderen.
Najaarsprogramma rouw en verlies
Een lokaal bestuur kan een bijzondere rol spelen om rouw en verdriet zonder taboes bespreekbaar en beleefbaar te maken binnen de samenleving, organiseert de stad Leuven samen met Huis van het Kind sinds 2016 ieder jaar een uitgebreid najaarsprogramma rond rouw en verlies. Het idee hiervoor ontstond toen ik in 2016 voor het eerst een nocturne liet organiseren op Wereldlichtjesdag. Er kwamen onverwacht veel mensen naar deze nocturne. Ik kreeg van overal het signaal dat er nood was aan meer erkenning en ruimte voor rouw, verlies en troost. Het zijn geen eenvoudige thema's, waar vaak nog een taboe rond hangt. In de jaren daarop werkten we een jaarlijks najaarsprogramma uit dat op verschillende manieren aandacht schenkt aan verlies, rouw en troost. Met lezingen, gespreksavonden, films, workshops, theatervoorstellingen, ... We willen de taboes die er nog zijn doorbreken en ruimte maken om het gesprek aan te gaan. Met dit programma proberen we ieder jaar omgang te vinden met verlies, op ieders eigen tempo of wijze, maar altijd samen.
Plantenlabo
Niet alle planten doen het goed op de begraafplaatsen. De bodem van een begraafplaats is vaak niet rijk aan voeding en wordt regelmatig omgewoeld. Daarnaast is een begraafplaats vaak een grote open vlakte die op warme dagen sterk uitdroogt. Om meer kennis te krijgen over welke planten het goed doen en welke minder, legden we een plantenlaboratorium aan op de Stadsbegraafplaats, waarin we dit testen.
Spinnenmetenknippen
Met kinderen en jongeren praten over de dood, rouw en verlies: het zijn moeilijke, gevoelige onderwerpen die we nog vaak uit de weg gaan omdat we niet weten hoe erover te spreken. Ik probeer al een tijdje om rouw en verlies breed en zonder taboes bespreekbaar te maken in onze stad. Daarbij mogen kinderen en jongeren niet worden vergeten: zij gaan immers vaak op een andere manier om met rouw dan volwassenen, maar rouwen doen ze evenzeer. Samen met de stad Leuven wilde ik hen meer kansen geven om op hun eigen manier om te gaan met het thema. Daarom liet ik een theatervoorstelling op kindermaat maken die, zonder taboes, het gesprek met en over de dood aangaat. Óp de Stadsbegraafplaats. En zo creëerde het Leuvense theatergezelschap Max Last 'Spinnenmetenknippen', een prachtig en gevoelig verhaal vol humor en muziek.
Trooststad Leuven voor Reveil '21
De organisatie Reveil gaat samen met kunstenaars, muzikanten, dichters en vertellers op zoek naar een warmere rouwcultuur van eigen bodem. De beweging spreidde haar vleugels intussen over 1 op de 3 Vlaamse gemeenten en won daarvoor de Vlaamse Cultuurprijs voor immaterieel erfgoed.
Op 1 november organiseert Reveil jaarlijks op meer dan 100 begraafplaatsen ingetogen herdenkingsmomenten met muziek, poëzie, beeld, dans en levensverhalen. Elk jaar neemt één stad daarbij het voortouw. In 2021 werd Leuven die ‘Trooststad’ en organiseerde samen met Reveil een troostend stadsfestival in de aanloop naar 1 november onder de naam ‘Leuven vergeet je niet.’
Leuven werkte samen met Reveil een Troostprogramma uit dat de hele stad samenbracht, met verschillende activiteiten verspreid over Leuven die rouw en verlies zichtbaar maakten in de stad. Zo was er de Verhalenbank, waarvoor muzikanten, schrijvers en dichters naar de Leuvense woonzorgcentra, palliatieve tehuizen enzovoort trokken om verhalen te verzamelen over mensen die we missen - verhalen die de wortels van de stad zijn. Er was een kinderfilm over afscheid nemen, concerten en een Soul Repair Café. Daar kon je je herinneringen aan een dierbare laten omzetten in een prachtige tekening, een lied of een verhaal. Met 'Boodschap naar de Overkant’ konden mensen, onder het mom van “Wat zou je nog willen zeggen als je nog 1 sms’je mocht sturen naar een overleden dierbare?” een korte boodschap achterlaten voor iemand die ze missen. De boodschappen werden geprojecteerd in het Leuvense stadsbeeld.
Stilteplekken
De komende jaren gaan we als stad fysieke plekken creëren voor de Leuvenaars waar verbinding, samenhorigheid, rust en troost centraal staan. De stad werkt hiervoor samen met vzw de Nieuwe Opdrachtgevers. Zij zullen een participatief traject begeleiden waarbij inwoners en kunstenaars samen deze plekken zullen vormgeven. De stilteplekken kunnen een plek zijn om even rust of troost te zoeken, om even stil te staan, te mijmeren, iemand te herinneren of verdriet te verwerken, om kleine rituelen te houden of net in gesprek te gaan met elkaar.